Okul Güvenliği

‘Türlü bilgi, beceri ve alışkanlıkların belli amaçlara göre düzenli bir biçimde öğretildiği ve kazandırıldığı eğitim kurumu’ (TDK, 2018) olan okula adım atan bireyin, eğitim öğretimini verimli bir ortamda devam ettirebilmesi için kendini güvende hissetmesi mühimdir. Bu bağlamda okul güvenliği kavramı öne çıkmaktadır. Dönmez ve Güven (2003), güvenli okulu, öğrencilerin kendilerini özgürce ifade edebildikleri, öğretmenlerin ve okul personellerinin kendilerine yardımcı oldukları, korku ve tehdit oluşturacak çeşitli tehlikelerden uzak ve güvende hissettikleri yer olarak tanımlarlar. Güvenli okul, tüm okul paydaşlarının kendini fiziksel, psikolojik ve duygusal yönden risk altında hissetmediği bir yer olarak tanımlanabilir. Güvenli okul, herkese göre imkân sunan pozitif iklime sahip okuldur (Schneider, Walker ve Sprague, 2000). Bu okullarda öğrenciler öğrenme odaklı, öğretmenler eğitim öğretime karşı istekli, ebeveynler ise çocuklarının eğitimi açısından huzurludur (Gülbaz, 2016). Okullar, öğrencilere verimli eğitim vermekten sorumludur, öğrencilerin ve öğretmenlerin güvenli olduğu bir ortam oluşturmak eğitim sürecinin önemli bir bileşenidir bu sebeple öğrencilerin öğrenmesi ve öğretmenlerin öğretmesi için güvenli bir okul gereklidir (Miller ve Chandler, 2003). Stephens (1995)’e göre ise güvenli okul, korku veren bir çevreden uzak, öğrencilerin istenen düzeyde öğrenebildikleri, öğretmenlerin öğretebildikleri, öğretebilme kaygısı hissettikleri ve öğrencinin başarısına ilgili öğretmenlerin olduğu okullardır. Çalık, Kurt ve Çalık’a (2016) göre, en genel anlamda okul güvenliği; öğrenci ve okul personelinin okul içinde veya okul çevresinde istenmeyen davranışlara maruz kalmalarının önlenmesi ve okulda bir kriz ortamı oluşturabilecek olağanüstü durumlarda okul paydaşlarının can güvenliğinin sağlanmasıdır.

Güvenli Okulların Özellikleri

Okulların güvenli olabilmesi için bir takım psikolojik, fiziksel ve sosyal faktörler vardır. Okul iklimi içerisinde verimli bir öğretim gerçekleştirilebilmesi maksadıyla öğretmen ve öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılayabilecek gerekli fiziksel donanıma sahip olmak güvenli bir okul için en başat koşuldur (Çankaya, Yücel, Tan ve Demirkol, 2014). Aynı zamanda güvenli bir okul; iyi yönetilen, pozitif iklime sahip ve tüm öğrencileri kapsayan bir yapıdadır ve akademik anlamda da etkili olma eğilimindedir (Schneider, Walker ve Sprague, 2000). Bu sebeple okul; öğrenci, öğretmen, okul personeli ve okul danışmanları arasında ne kadar sağlıklı ve pozitif bir okul iklimi sağlanırsa o kadar güvenli olma eğilimindedir (Memduhoğlu ve Taşdan, 2008).

Güvenli okullar oluşturulurken fiziksel anlamda alınan önlemler tek başına yeterli değildir, bu sebeple okulun tüm paydaşlarını kapsayan fiziksel önlemlerin yanı sıra güvenli okul iklimini oluşturan sosyal ve psikolojik güvenlik için de önlemler alınmalıdır (Karal, 2011). Bu önlemlerin alındığı okullarda öğrenciler, öğretmenler, okul çalışanları ve okul yönetimi arasında güvenli bir iletişim vardır ve öğrencilerin akademik başarılarının yanı sıra sosyal-duygusal ihtiyaçlarının karşılanmasına da önem verilir (Ögel, Tarı ve Eke, 2006). Milli Eğitim Bakanlığının 2018/10 sayılı, ‘Okullarda Güvenlik Önlemlerinin Alınması’ konulu genelgesinde de güvenli okullar oluşturabilmek için sosyal, fiziksel ve psikolojik önlemlere değinilmiştir. Genelgede yer alan önlemler öğrencilerin okul içinde ve okul çevresinde karşılaşabileceği risk durumlarını en aza indirmeyi, velilerin çocuklarını rahatlıkla okula gönderebilmesini, öğrencilerin mutlu, başarılı bir öğrenme süreci geçirmesini hedefler niteliktedir (MEB, 2018).

Scheineider (2000)’e göre ise güvenli okullar, öğrencinin potansiyel bir fiziksel, psikolojik zarardan ve şiddetten uzak bir şekilde korunup önemsendiği, geliştirildiği okullardır. Ayrıca aşağıda belirtilen sosyal ve psikolojik faktörlere sahip okulların güvenli okul oluşturmada etkili olduğunu belirtilir:

• Pozitif okul iklimine sahip,
• Öğrencilerden yüksek performans beklentisi olan,
• Okul genelini kapsayan değerler ve uygulamalara sahip,
• Okul sürecine ve okul çevresine güçlü bir şekilde bağlı öğrenciler yetiştiren,
• Öğrencilerin beceri edinimi ve sosyal gelişimi için fırsat sağlayan,
• Velinin eğitime karşı ilgili olması ve yüksek düzeyde öğrenci katılımı,
• Okul çapında çatışma çözme stratejilerinin kullanılması.

Bu bilgiler ışığında; okula varıştan eve ulaşıncaya kadar geçen zamanda öğrencilerin fiziksel anlamda risk altında hissetmedikleri, kabul edilip geliştirilmeye çalışıldığı, dinlenildiğini ve önemsendiğini hissettiği ve öğrencilerden istenen davranışların yeterince net ve tutarlı olduğu okulların güvenilir olduğu söylenebilir. Okul güvenliği, fiziksel güvenlik, sosyal güvenlik ve psikolojik güvenlik olarak çok boyutlu ayrılmaz bir bütündür. Okul güvenliğinin anlaşılması bakımından bu faktörlerin açıklanması önemlidir. Bu faktörler şu şekilde açıklanabilir:

Okulda Fiziksel Güvenlik

Okul binasında ve okulun yakın çevresinde okul paydaşlarının karşılaştığında somut olarak bedenen zarar görebileceğe her türlü risk faktörünü kapsar. Okul binasının durumu, öğrenci sayısının okul binasına uygunluğu, binanın doğal afetlere karşı korunaklı olması, okuldaki alanların hijyenik olması, kantinde satılan yiyeceklerin standartlara uygunluğu, okul servislerinin denetimi gibi unsurlar okulda fiziksel güvenliği etkiler. Binanın yetersiz havalandırılması, çevresel kirleticilerin varlığı ve az güneş alması gibi uygun olmayan fiziksel şartlar, öğrencilerin sağlığını ve öğrenme ortamını olumsuz etkiler (Geyin, 2007).

Dunn (1999) okul güvenliğinin fiziksel olarak sağlanabilmesi adına yöneticilere bazı öneriler sunmaktadır. Bunlar; okul bahçesine ve binasına girişlerin kontrol edilmesi, okul ve sınıftaki öğrenci sayılarının azaltılması, gerek yemek vakitlerinde gerekse okul çıkışında öğrencilerin okuldan ayrılma düzeninin planlanması, okul çevresinin güvenliği konusunda polisle işbirliği yapılması (akt. Dönmez, 2001). Uygun bir okul iklimi ve kültürü oluşturulabilmesi adına bütün okul personelinin iş birliği içinde çalışması önemlidir. Ancak okul yöneticileri okul güvenliğinin sağlanması ile ilgili iş ve işlemlerin her aşamasında yer almak durumundadır. Okul güvenliğine ilişkin problemlerin anlık olarak meydana gelebilme ihtimaline karşı tüm okul çalışanlarının yanı sıra öğrenci aileleri de okul yönetimi aracılığıyla uyarılmalı ve eğitilmelidir (Dönmez, 2001). Bu açıklamalar ışığında, güvenli bir okul ve uygun bir okul iklimi için fiziksel güvenlik unsurunun kritik bir role sahip olduğu açıktı.

Okulda Psikolojik Güvenlik

Bir okulu meydana getiren çok bileşenli yapı örüntülerinin varlığı, okul güvenliği kavramının boyutlarını da çeşitlendirmektedir. Yaşanan/yaşanabilecek sorunların çeşitliliği ve kaynakları bakımından birçok değişken, güvenli bir okul inşa etmede etkilidir (Çalık, Kurt ve Çalık, 2011). Güvenli okulları oluşturan temel ayaklardan birinin psikolojik güvenlik boyutu olduğu söylenebilir. Okuldaki psikolojik güvenlik, en basit tanımıyla, okuldaki öğrencilerin ve diğer bireylerin ruh sağlığıyla ilgili durumlardır (Işık, 2004). Öğrenciler, öğretmenler, yöneticiler, aileler ve okul çalışanları gibi insan kaynakları da göz önüne alındığında okul güvenliğinin psikolojik boyutu daha da önem kazanmaktadır. Bu bağlamda okullarda fizikselduygusal-sözel-ırkçı şiddet içeren davranışlar, fiziksel-sözel zorbalık, taciz, vb. gibi okul öğrencilerini, çalışanlarını ve aileleri ilgilendiren çeşitli değişkenler kümesi okullardaki psikolojik güvenlik bağlamında ele alınabilir.

Okuldaki psikolojik değişkenlerin yol açtığı/açacağı yıkımlar karşısında savunmasız ve bu yıkımlardan en fazla etkilenme potansiyeline sahip kesimin öğrenciler olduğu düşünüldüğünde psikolojik güvenlik boyutu daha da hassaslaşmaktadır. Araştırmacılar okullarda yaşanan şiddet, hırsızlık ve taciz gibi olayların öğrencilerde psikolojik problemlere yol açtığı ve travmalara sebep olduğunu vurgulamaktadır (Payne, Gottfredson ve Gottfredson, 2003). Ayrıca, okullarda yaşanan çeşitli taciz davranışlarının öğrencilerde ve öğretmenlerde kaygı, korku ve yılgınlık duygularına sebebiyet verdiği belirtilmektedir (Carney, Hazler ve Higgins, 2002).

Bu bağlamda değerlendirildiğinde okuldaki psikolojik güvenlik boyutu özellikle öğrencilerin duygusal gelişimi bakımından önemlidir. Seven (2008) çocukların duygusal anlamda sağlıklı bir yapıda olabilmelerini; sosyal ilişkilerin başlatılması ve geliştirilmesi konusunda yeterli olma, bireylerin farkında olma ve onlarla empati kurabilme, eylemlerine dair doğru ve yanlış hissi geliştirme, sorunlarını çözme ve bu çözümden bir şeyler öğrenme gibi özelliklere bağlamaktadır (akt. Bahçi, 2014). Açıklamalardan yola çıkarak okul güvenliğinin psikolojik boyutunun içinde çok boyutlu bir yapıyı barındırdığı söylenebilir. Bu anlamda okulların, öğrencilerin duygusal gelişimlerini ve yaşantılarını göz ardı ederek yalnızca akademik başarıya odaklanan kurumlar olarak var olmasının çocukların/gençlerin psikolojik sağlıklarını olumsuz etkileyeceği açıktır.

Kaynak: