Mesleki İmaj Nedir?

Türk Dil Kurumu’na göre meslek insanların geçimlerini sağlamak için yaptıkları kuralları belirlenmiş iş olarak ifade edilmektedir (TDK, 2019). İnsanlara yarar sağlayan ticari faaliyetlerin belli bir eğitim sürecinden geçerek bireyin bilgi, beceri ve yeteneklerinin kazandırılması ile gelir getirici özelliklerin kazanılması meslek olarak tanımlanmaktadır. Meslek, kavram olarak amatör kelimesinin ters anlamlı kelimesi olarak, insanların hayatlarını sürdürmek için gelir kazandırıcı yaptığı iş ve uğraştır (Sökmen ve Tarakçıoğlu, 2011: 35). Geleneksel olarak belli bir meslek sahibi olmak için ya usta çırak ilişkisi içinde mesleki eğitim sürecinden geçmek ya da mesleki uzmanların verdiği eğitimleri alarak yasal çerçevede mesleki yeterlilik göstermek gereklidir. Bununla birlikte bir işin meslek olarak tanımlanabilmesi bazı şartlara bağlıdır (Arslan, 2001: 74):

• Bir işin meslek olarak tanımlanabilmesi için belli bir bilgi birikimi ve uzmanlaşmaya dayalı olması zorunludur.
• Meslek sahipleri mesleğin kurallarına uygun olarak hareket etmek ve toplumsal olarak kabul edilmiş kurallar çerçevesinde mesleklerini yerine getirmekle yükümlüdür.
• Her meslek grubu bir örgüte sahiptir. Meslek üyelerini tek bir çatı altında toplayan mesleki birlikler standartları geliştirmek ve denetleme yapan kuruluşlardır.
• Meslek sahiplerinin toplumsal sorumlulukları çoğu zaman yasalarla belirlenir. Meslek sahibinin işini yapması nedeniyle elde ettiği faydanın yanında toplumsal bir katkısı bulunmaktadır

Profesyonellik kelimesinin karşılığı olarak kullanılan meslek, öncelikle bilgiye dayalı bir uzmanlaşma ile belli bir süreç sonunda kazanılmaktadır. Her mesleğin belli bir kurallar dizisi bulunurken, bireyin bir meslek sahibi olabilmesi için öncelikle sınanması ve yeterliliğinin kontrol edilmesi gerekmektedir (Güven, 2010: 13-14). Mesleğin tanımlanmasında kullanılan profesyonellik ve uzmanlık zaman içinde değişime uğramıştır. Meslekler, üretim yöntemlerine göre farklılıklar içermektedir. Mesleğin tanımlanmasında bireyin uzmanlık gücü, önceden edinmiş olduğu bilgilere dayanan ve yeteneği ile tamamlanan süreç ve mesleği yapabilmesini sağlayan yetki ile bir organizasyonda bulunabilmesi ve bu anlamda gelir elde etmesi bir uğraşın meslek sayılabilmesi için belirleyici özelliklerdir (Herdman, 2012: 5-6).

İnsanların hayatlarını geçirmek için önceden belirlenmiş kuralları olan ve belli bir eğitim ile kazanılan bilgilerin kullanıldığı etkinlikler olan mesleğin, bireyin toplumsal statüsünü belirleyen bir özelliği de bulunmaktadır. Toplum içinde insanlar yaptıkları mesleklere göre başka insanlarla iletişime girdiklerinde saygı ve itibar görebilmektedir (Sarıkaya ve Khorshid, 2009: 394). İnsan yaşamının en önemli olgularından biri olan meslek, toplumsal iş bölümü sonucu ortaya çıkmıştır. Geleneksel olarak nesilden nesile aktarılan bilgiler ile usta çırak ilişkisi içinde mesleki eğitim ile kazanılan meslekler, günümüzde ise devletin organize ettiği ve yasalarla belirlenmiş bir eğitim sisteminden geçerek yeterlilik alınması ile profesyonel düzeyde uğraş olarak belirlenmektedir. Bu olgu, her meslek için geçerli olduğu gibi öğretmenlik mesleği için de geçerlidir (Uçan, 2001: 53-102).

İnsanlar yaşamları boyunca her olgu ve olaya özgü imaj geliştirebilmektedir. Olumlu ya da olumsuz olmak üzere farklı özellikleri olan imajın oluşumunda çok genel bir tutum bulunmaktadır. Mesleki imaj, öncelikle bir mesleğin toplumsal düzeyde yansımasını kapsamaktadır. Mesleki imajın farklı beklentileri ve ihtiyaçları olan insanlar tarafından farklı algılanması belli bir çeşitlilik göstermektedir. Bununla birlikte her toplumda bütün mesleklere özgü belli bir değerlendirme ve ortak özellikleri olan bir algı bulunmaktadır (Aydınlıoğlu, 2014: 8). İnsanların meslek seçiminde insanların o mesleğe yönelik algıları önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle meslek üyesi bireylerin kendi algılamalarına uygun olarak zihinlerinde oluşturdukları genel görünüm mesleki imaj olarak tanımlanmaktadır. Sosyal psikolojinin konusu olarak algı ve imajın tanımlanması zor olsa da mesleki imaj,  meslek grubunun insanların zihnindeki görüntülerden ve mesleği algılamaları ile oluşan imgelerde oluşmaktadır (Sarıtaş, Derin ve Sarıtaş, 2014: 29).

İnsanlar günlük hayat içinde karşılaştıkları belli bir meslek üyesine yönelik olarak genelleme yapma eğilimi taşımaktadır. Mesleğin kendisine özgü nitelikleri bu değerlendirmede önemli olduğu gibi O meslek hakkında toplumsal düzeyde oluşmuş inançlar ve düşüncelerde bu süreçte etkili olmaktadır (Bulduklu, 2015: 29).

Mesleki imaj, insan algılamalarına bağlı olarak çok boyutlu ve dinamik bir yapı göstermektedir. Her mesleğin doğasından kaynaklanan özellikleri nedeniyle olumlu ya da olumsuz bir imajı bulunabilir. Hatta toplumun farklı kesimleri tarafından farklı şekilde algılanan mesleklerde bulunabilmektedir. Bu nedenle belli bir mesleğin birden fazla imajı bulunabilmekte ve meslekler farklı şekilde algılanabilmektedir (Ovalıoğlu, 2014: 14).

Mesleki imaj, aynı mesleği yerine getirenlerin genelleme ile paylaştığı ortak, statü, yetenek ve davranışlarını ortaya koyan bir model olduğu için o mesleğin saygınlık düzeyini de belirlemektedir (Birnbaum and Somers, 1989: 200). Bir mesleğin, toplumsal olarak algılanmasının dışında mesleği yerine getiren bireylerinde öz değerlendirme yolu ile algılanabilir. Bu değerlendirme de çalışanların görev yaptığı kurumların etkisi büyüktür. Bu nedenle genellikle mesleki imaj ile kurum imajları birbirine doğrudan etkilemektedir (Sabancıoğulları ve Doğan, 2011: 29-30).

Karmaşık yapısı ile meslek grubunda çalışanların ortak özelliklerine yönelik algıların bütünü, bireylerin yetenekleri, eğitimleri ve davranışları mesleki imajı önemli düzeyde etkilemektedir. Bu etkilemede toplumun mesleğe yönelik genelleştirmesi bütün şartların bir bütün halinde algılanması ile oluşmaktadır (Ölçüm ve Polat, 2016: 364). Meslek imajının oluşmasında etkili olan faktörler farklılık göstermektedir. Mesleği ifa eden profesyonellerin mesleklerine yönelik algıları içinde mesleğin toplumsal statüsü, meslekte görev yapan insanların tutum ve davranışları, başarıları, bireysel özellikleri, yeterlilikleri, mesleki ilişkiler zinciri oldukça önemlidir. Bu faktörlerin yanında meslek imajı tanıtım faaliyetlerinden de etkilenir. Meslek imajını oluşturan faktörler aşağıda Şekil 1’de gösterilmiştir (Doğan, 2018: 29).

Şekil 2.1’e göre mesleki imajının oluşması belli özelliklere sahiptir. Mesleki İmaj, hizmet alanların algıları, hizmet verenlerin özellikleri, toplumsal algı ve medyadan oluşmaktadır. Hizmet alanlar, zaman içinde deneyimledikleri geçmiş tecrübelerine uygun olarak mesleğin kendileri için ürettiği mal ve hizmetin niteliği ile sürece yönelik değerlendirmeleri ile mesleğe yönelik algıya etki ederler. Mesleğin ürettiği mal ve hizmetin tanıtımı ve medyada yer alması da hizmet alanların algılarını etkilemektedir. Hizmet verenlerin özellikleri arasında mesleğe yönelik iş yapma yöntemleri, mesleki beceri ve yeterlilikler ile mesleki etkileşim yer almaktadır. Toplumsal algı ise mesleğin toplum içinde bulunduğu sosyal konumun ve mesleğin doğasına yönelik algıların toplamıdır. Son olarak medya mesleğin tanıtımı ve algıların biçimlenmesinden önemli bir rol oynamaktadır.

Mesleğin algılanması ile oluşturulan mesleki imaj, toplumsal düzeyde oldukça etkilidir. Mesleğin seçiminden meslek çalışanlarının iş doyumu sağlamasına kadar farklı düzeylerde etkisi olan mesleki imaj, toplum açısından yararlılık, ücret ve kazanılan diğer haklar ile de ilgilidir (Sönmez ve Cemaloğlu, 2017: 212). Buna göre mesleki imaj, insanların mesleki yaşamları ile ilişkili olarak o anda bulunduğu kariyerinin statüsünü, gelecekte ulaşmak istediği noktayı ve toplumun mesleğine yönelik değerlendirmesini içeren konumdadır (Çetin ve Tekiner, 015: 420).

Mesleklerin toplumsal statüsü ile o mesleğe yönelik meslek imajı yakın bir ilişkiye sahiptir. İmajın bireyin zihninde oluşan izlenime bağlı olarak değişmesi meslek imajının bir mesleğe yönelik toplumda oluşan değer ve bu değerlerin toplumsal düzeyde kabul görmesi ile oluşmasına yol açmaktadır (Sis Çelik vd., 2013: 148). Her mesleğin kendisine ait ayrılmaz bir parçası olan mesleki imaj, mesleğin tüm özelliklerine yönelik olarak yıllar içinde oluşmuş ve sürekli olarak değişen bir dinamik yapı içinde belirlenmektedir (Kızılcık Özkan vd., 2017: 39).

Her meslek grubu açısından mesleki imajın önemi vardır. Genel olarak mesleklerin dünya üzerinde önceden tanımlanmış bir imajlarının bulunması, o meslek grubunun topluma verdiği fayda yanında meslek grubuna üye bireylerin kişisel kazanımları da önemlidir (Dost ve Bahçecik, 2015: 52). Dolayısıyla mesleki imajın önemli olması toplumsal düzeyde taşıdığı anlam ile ilişkilidir. Örneğin öğretmenlik mesleğinin toplumun algılayışında olumlu bir imaja sahip olması öğretmenlik mesleğini seçecek adayların daha yüksek niteliğe sahip olmasına ve öğretmenlerin görevlerini yerine getirirken motive olmalarını sağlamaktadır (Bağçeci, Çetin ve Ünsal, 2013: 36).

Kaynak: Öğretmenlerin Mesleki İmajlarının İş Doyumlarına Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, 2019: Hüseyin Onur Cansız