Klasik Yönetim Kuramları

Kitap Adı: Yönetim – Örgüt ve Yönetim Kuramları
Yazar: Prof. Dr. Nail Öztaş
Yayınevi: Otorite Yayınları, 2015

Klasik Örgüt Kuramı’nın ortaya çıktığı dönemin belirli özelliklerini vurgulamak kuramın tarihsel koşulları içerisinde daha doğru anlaşılabilmesini kolaylaştıracaktır. 19. Yy sonuna gelindiğinde dünya Sanayi Devrimini hızlı bir şekilde yaşıyordu. Sanayi Devrimi örgütsel devrimini hızlı bir şekilde yaşıyordu. Sanayi Devrimi örgütsel devrimi beraberinde getirmişti. Yukarıda da değinildiği üzere, 20. yy’ın eşiğindeki dünya, tarihinde hiç olmadığı kadar çok sayıda, büyüklükte ve türde örgütün kurulmuş olduğuna tanıklık eden bir dünyaydı. El emeği ve beden gücü ile ev ekonomisi içerisinde ya da küçük lonca-esnaf örgütlenmeleri tarafından üretilen giyimden gıdaya, ilaçtan silaha kadar her tür ihtiyaç malı artık çok sayıda çalışanın istihdam edildiği büyük örgütlerde, buhar ve benzeri enerjiyle çalışan makinelerle, büyük partiler halinde çok daha ucuza üretilmeye başlanmıştı.

Dünya kurulduğundan beri nüfusu birkaç yüz bini aşan şehirleri nadiren kuran; birkaç yüz bin kişilik büyük kalabalıkların örgütlü olarak, ancak, genelde birkaç gün süren meydan savaşlarında bir araya geldiği; kamu sektörünün büyüklüğünün dahi günümüze göre oldukça mütevazı kaldığı dünya hızla değişir. Birdenbire on binlere varan insanın istihdam edildiği tersanelerle, demiryolu inşaatlarıyla, tekstil ve demir-çelik fabrikalarıyla, okullarla; giderek mensup sayısı milyonlara varacak silahlı kuvvetler ve kamu bürokrasisi örgütlenmeleriyle tanışır.

Yine 20. yy’a girerken Sanayi Devrimini ve örgütsel devrimi yaşayan dünyada telgraf, demiryolu, pastörizasyon benzeri gıda saklama teknikleri, çelik tekneler, otomobil, uçak, elektrik, telefon, 20-25 km menzilli toplar, makineli tüfek, gökdelen inşaatı, metro hatları yapımı, fotoğraf makinesi, dokuma makineleri, yüksek ısı demir-çelik fırınları gibi o zamana kadar akıla dahi gelmeyen pek çok yenilik ortaya çıkmıştır. Dünyanın yeni tanıştığı bu “modern” örgütlerin çevreleri de önceki yüzyıllarla karşılaştırıldığında yeni iktisadi, sosyal, siyasi ve kültürel özellikler taşımaktadır.

Bu dönüşüme rağmen, 20. yy’ın eşiğindeki dünyanın önemli bir sorunu vardır: Pek çok ve baş döndürücü bir hızla gelişen ve yayılan tekniklere, teknolojilere, örgütlere ve üretilen mal ve hizmetlere rağmen; yönetim ve örgütlenme bilgisi, yok denecek kadar azdır. Önceki bölümlerde değinildiği üzere, 1880 yılında New York halk kütüphanesine uğrayan bir okurun, bir girişimcinin, bir fabrika müdürünün, babasından kendisine devasa bir fabrikanın miras kalacağını bekleyen idealist bir gencin kütüphanede bulunan kitapları listeleyen fiş kartlarını taradığında “yönetim” başlığı altında bir çalışma bulması mümkün değildi.

Aynı ilgili kimselerin, 1881 yılında ilki Philedelphia Üniversitesinde, ikincisi ise, ancak 1898’de Chicago ve California Üniversitelerinde açılana kadar bir yönetim bölümü; 1926 yılında Syracuse Üniversitesinde, 1929 yılında da Güney California Üniversitesinde kurulana kadar kamu yönetimi eğitimi verecek bir bölüm bulup lisans düzeyinde eğitim almaları, kendilerini kamu ya da özel sektör örgütlerinin eğitimli yöneticisi olarak yetiştirmeleri mümkün değildi.

20 yy.’ın başında, özetle; örgütsel devrim yaşanmış, sayıları, faaliyetleri, üretim miktarları, büyüklükleri, karmaşıklıklar, kullandıkları enerji, hammadde, sermaye, makine ve teçhizatı farklılaşan örgütlere dair yöneticilik ve örgütlenme bilgisi aynı dönüşümü yaşamamıştır. Üretimde kullanılan yapılar, teknikler ve teknolojiler modernleşip dönüşürken örgütlenme ve yönetim bilgisi geleneksel dönemlerin özelliklerini büyük ölçüde sürdürmeye devam ederek eskide kalmıştır. Yönetim ve yöneticilik bilgisi gelişmediği için de büyüyen örgütlerin artan yönetici ihyacı, sistematik bir şekilde kurulan okullar aracılığıyla oldukça geç karşılanmaya başlanmış; “alaylı” yöneticilerle işler yürütülmeye çalışılmış, tecrübe ve akıl yürütme ile ihtiyaçlar karşılanmaya çalışılmıştır. Ancak bu durumun kaynaklarının israfına yol açtığı sonucuna varılması uzun sürmemiştir. İşte, yöntemin, bilim dalı haline gelmesi, yönetimi bilim dalı haline getirecek KLASİK ÖRGÜT kuramcılarının ortaya çıkması, pratikteki böyle bir boşluğu doldurma, bir ihtiyacı karşılama zarureti sonucudur. Dünyanın üretim teknik ve teknolojisinde yaşadığı gelişmeyi, üretim faaliyetinin örgütlenmesi ve yönetilmesindeki gelişmelerle bütünleştirmesi kaynak israfının önlenmesi, etkinliğin sağlanması, verimliliğin arttırılması için yapılması gerekenlerin tespiti bu dönemde acilen çözüm bekleyen sorun olarak formüle edilir. Çözüm olarak bulunan, örgütlenme ve yönteminde kullanılacak sihirli kriter, bugüne varana kadar hem üzerinde çok durulup çok tartışılacak hem de çok tepki çekecek kriter, verimliliktir.

“Verimlilik nasıl artırılacaktır?” Klasik örgüt kuramcıları olarak anılacaklar, öncelikle bu basit sorunun örgütsel ve yönetsel cevabını ararlar. Cevabı da, başta kendi iş yerlerinde belki de hayranlıkla izledikleri her gün yeni ve şaşırtıcı gelişmelerle karşılarına çıkan makinelerde bulurlar. Makine gibi işleyecek bir örgütlenme tasarlayabilirlerse makine gibi üretimi üstün olacak bir (örgütsel) yapı da tasarlamış olacaklardır. Klasiklerin öyküsü makineyi tasarlama, başka bir deyişle makine örgütü tasarlama öyküsüdür. Bu amaçla F.W. Taylor bu bu makinede işlerin nasıl görüleceği; H. J. Fayol makinenin nasıl yönetileceği; M. Weber ise yapı ve tasarımın nasıl olması gerektiği üzerinde daha çok duracaktır. Böylece klasikleri meydana getirecek üç sacayağı, sırasıyla iş, yönetim ve yapı birbirlerini tamamlar şekilde neredeyse eş zamanlı olarak ortaya çıkacaktır. Bu üç isimden ilk ve belki de en çok iz bırakacak olan çalışmayı da ABD’li makine mühendisi F.W. Taylor yapacaktır.

YÖNETİM KURAMLARI
Klasik Yönetim Kuramları
Bilimsel Yönetim – Taylorizm
Yönetim Kuramı – H. J. Fayol
Bürokrasi Kuramı – Max Weber

Kitabı satın almak için tıklayınız.

Yazarın diğer eseri: Örgüt Örgüt ve Yönetim Kuramları II