Bilge Kağan Yazıtları ve Liderlik Kuramları

Özellikler Kuramına göre lider, fiziksel ve kişilik özellikleri açısından izleyicilerden farklıdır. Yazıtlarda bilge kağanın şu sözleri, Bilge Kağan’ın izleyicilerinden farklılıklarını gösterir niteliktedir:

“Tanrı güç verdiği için orada mızrakladım, dağıttım. Tanrı buyurduğu için, kazandığım için, muhakkak ki Türk halkı böylelikle kazanmış oldu. Ben küçük kardeşimle birlikte bu şekilde başa geçip kazanmasaydım Türk halkı ölecek, yok olacaktı.

Yukarıdaki cümleler; Bilge Kağan’ın Tanrının kendisine güç verdiğine inandığını gösteriyor. Bu inanmışlıkla kendine ve ordusuna güven duyduğu gözlemlenmektedir. Bilge Kağan’ın bu özellikleri, şüphesiz ki liderliğini pekiştirmekte ve güçlendirmektedir. Diğer rakipleri karşısında da bir avantaj sağlamaktadır. Diğer ayırt edici kişisel ve fiziksel özellikleri ise: 

Adaletliliği: “ülkeyi, kanunları en iyi şekilde düzenledim.” sözünden”,
Birleştiriciliği: “Oturduğumda ölürcesine sıkılan Türk beğleri,  bodunu, silkinip, sevinip, yere bakan gözü yukarı baktı.” sözünden         ,
Kudretli oluşu: “Az olan halkı çoğalttım. Kudretli ülkesi kudretli hakanı olandan daha iyi bir hale getirdim” sözünden,
Hizmet ediciliği: “Uygurların Eltever’i yüz kadar askerle doğuya doğru kaçıp gitti. … … … … Türk halkı açtı. O sürüyü alıp besledim.” sözlerinden anlaşılmaktadır. 

Davranışçı yaklaşıma göre değerlendirildiğinde:

İlgili yazıt incelendiğine, Bilge Kağan’ın hem özellikleri hem de davranışları açısından toplumda seçkin olduğu gözlemlenmektedir. Yukarıda sıralanan vasıfların kazanılması, nihayetinde belirli davranışlarla mümkün olmuştur.  Bu davranışları, askeri başarılarıyla, toplumun fiziki, güvenlik vs. ihtiyaçlarını karşılamasıyla ve tüm coğrafyasını bayındır hale getirişiyle kanıtladığını söylemek mümkün.

Bilge Kağan, bu iki kuram içerisinde bir denge noktasıdır. Seçkin özellikleriyle (Özellikler Kuramı) bu seçkin özelliklerden doğan davranışlarıyla da (Davranışsal Kurama) örnek teşkil etmektedir.

Güçlü, kudretli ve kendinden emin bir karakter (Özellikler Kuramı.)  ortaya koyan, Bilge Kağan nihayetinde de askeri anlamda da önemli başarılar elde etmiştir. (Davranışçı Kuram)

Ohio State Üniversitesi Liderlik araştırmaları ölçeğindeki  ““yapıyı harekete geçirme” (initiating structure) ” kabiliyetine göre değerlendirdiğimizde ise, yüz binlerce kişilik orduyla, cepheden cepheye koşuşunu örnek kabul edebiliriz. Bu büyük ordunun komutanlığını yapmakta ve onları harekete geçirmektedir.

Likert Yaklaşıma göre ise, Bilge Kağan’ın,  Sistem 2 (Yardımsever-otoriter Liderlik) anlayışında olduğunu sezinlemekteyim. Ülkesine ve milletine karşı duyduğu “hizmet aşkı” onu yardımsever göstermekte ve yönetimi ele geçiriş sürdürüş şekliyle ise “Otoriter”lik sergilemektedir.

Durumsallık Kuramı açısından incelemek için Bilge Kağan yazıtının yeterli veriler sunmadığını düşünmekteyim. Yazıtların dışına çıkıldığında, mücadeleleri esas alındığında birçok ögenin bu kuramla anılabileceğine inanmaktayım.

Araç(Yol)-Amaç Modeli (Robert House) kuramına göre, bilge kağanın şu sözleri: “Babamızın, amcamızın kazandığı halkın adı sanı yok olmasın diye “Türk halkı için gece uyumadım, gündüz oturmadım; “kardeşim Kül Tigin ile iki şad ile ölesiye yitesiye çalıştım,  sözü katılımcı liderlik açısından kabul edilebilir bir veridir.” Bu kuramdan da izler taşımaktadır.

Liderlik Biçemleri Açısından İncelenişi

Karizmatik Liderlik; Vizyon, kişisel risk alma, takipçilerine karşı duyarlılık ve olağanüstü davranışlar gibi unsurlar içerir.

Bilge Kağan yazıtında anlatılan bir çok şey, özellikle de yapılan onlarca savaş, “kişisel risk alma” unsuruyla değerlendirilebilir. Aşağıda alıntılanan kısım, savaşların riskini ve mahiyetini göstermektedir:

“Oğuzlara karşı sefer ettim. Askerlerin ilki sefere çıkmıştı, ikincisi ise karargâhtaydı. Üç Oğuz askerleri baskın yaptı. “Yaya olanları perişan oldu” diyerek teslim almak amacıyla geldiler. Askerlerinin yarısı evi barkı yağmalamaya, yarısı da savaşmaya gelmişti. Bizim sayımız azdı. Perişandık. Oğuz … … … düşman … … Tanrı güç verdiği için orada mızrakladım, dağıttım.”

Şüphesiz ki Bilge Kağanın almış olduğu kişisel riskler, onu doğrudan bir Karizmatik Lider tanıtımına sığdıramaz, ancak diğer unsurlarla birlikte değerlendirildiğinde, mesela ortaya koyduğu vizyon, olağanüstü davranışlar vs. onu karizmatik bir lider yapmaya yetecektir.

“Babamızın, amcamızın kazandığı halkın adı sanı yok olmasın diye Türk halkı için gece uyumadım, gündüz oturmadım; kardeşim Kül Tigin ile iki şad ile ölesiye yitesiye çalıştım,”

Gibi bir ülküye sahip bu lider, Vizyoner Liderlik tanımına uygun bir perspektifle olayları değerlendiriyor. Bu perspektif: Kendisine bağlı olan coğrafyaları bayındır hale getirmek ve burada yaşayan insanların sürdürülebilir bir şekilde ihtiyaçlarını karşılamaktır.

Bilge Kağanın Dönüştürücü Liderliğine örnek olabilecek bir nokta da “Demir Kapıya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek teşkilâtsız Gök Türkü düzene sokarak öylece oturuyormuş. Bilgili kağan imiş, cesur kağan imiş. Buyruku bilgili imiş tabiî, Cesur imiş tabiî. Beyleri de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece tutmuş tabiî. İÜ tutup töreyi düzenlemiş. Kendisi öylece vefat etmiş.” sözleriyle ifade edilebilir. Orduyu düzene sokuşunu ve töreyi düzenleyişini anlatan bu metin, Bilge Kağan’ın dönüşümcülüğünü ortaya koymaktadır.