6 Şapkalı Düşünme Tekniği

Düşünmenin öğretilmesi konusunda çalışmalar yapan Edward De Bono’nun 1980’lerin başında ortaya koyduğu Altı Şapkalı Düşünme Tekniği derslerde düşünmenin geliştirilmesinde kullanılabilecek yeni bir tekniktir. Bu teknik; düşünce kaynağının diğer yan düşüncelerle birleştirilmesinden oluşmaktadır ve tekniğin görevi; önemli kararlar, yargı ve hükümlerde bireye yardımcı olmaktır. Teknik, çok basit uygulanma özelliğine sahip olduğundan oyun niteliğindedir, sağladığı yararlardan bazıları şunlardır:

• Kolayca uygulanabildiği için öğretilmesi de kolaydır.
• Farklı düşüncelerin birbirine karışmasını önler.
• Tek tip düşünme yerine farklı düşünmelerine imkan tanır.
• Düşünme faaliyetlerinde egonun etkin olmasını önler, bağımsız kalan yetenekli beyinler ortaya konulan konuyu tümüyle inceleme fırsatı bulurlar. Yani yaratıcı düşünmeye kılavuzluk eder.
• Tarafların yapıcı keşiflerde bulunması için işbirliği sağlar ve tartışmaların uzamasını önler.
• Karar vermeyi kolaylaştırır.

Tekniğin diğer tekniklerde olduğu gibi sınıflarda uygulanması sırasında bazı dezavantajları da bulunmaktadır.

• Kalabalık sınıflarda uygulanması karışıklığa neden olacağından öğrenme hızını düşürebilir.
• Öğrencilerin renklerin oluşturduğu rolleri iyi benimsemeleri gerekmektedir.
• öğretmenin iyi bir rehber olması gerekmektedir.

Altı şapkalı düşünme tekniği insanların düşüncelerinde belli bir kalıpta kalmalarını, olaylara tek yönlü bakmalarını önlemektedir. Değişik açıdan düşüncelere yer verdiği için ortaya atılan konunun her yönden irdelenip, kararların doğru verilmesine olanak sağlar. Teknikte yer alan şapkalar birçok düşünme çeşidini de kapsamaktadır. Ayrıca tekniğin uygulanışı kolay ve zevkli olduğu için insanlar tarafından çabuk benimsenmektedir.

Genel olarak tekniğin işlevlerini özetlemek gerekirse:

• Tanımlanmış rolü belli kurallara göre oynama imkanı sağlaması,
• Dikkati yönlendirmesi,
• Bir olaya farklı açıdan bakabilmesi için uygun bir yöntem sunma,
• Beyindeki olası kimyasal temel,

Teknikte bir konuya farkı açılardan bakma esas alınmaktadır. Bu yöntemle duyguları, mantıktan; yaratıcılığı, bilgi birikiminden ayırarak çok yönlü olarak düşünme amaçlanmaktadır. Geniş kapsamlı düşünce şapkası altı değişik karakter ve bunlara uygun rollerle her biri farklı renkte ifade edilir. Önemli olan öğrencinin her rengin ifade ettiği rolü oynayabilmesidir (Semerci, 2003).

Altı şapkalı düşünme tekniği, daha iyi ve pratik düşünebilmekte ve eşsiz derecede pozitif yaklaşımlarda, karar vermede, yeni fikirler keşfetmede bireye yardımcı olmaktadır. Ancak teknikteki başarı bireyin nasıl düşündüğü= de bağlıdır. İnsanlar her ne kadar başlangıçta birbirlerine taban tabana zıt fikirlere sahip olsalar da, şapkaların renkleri değiştikçe tarafsız bir şekilde farklı fikirler sunabilmektedirler. Teknik sadece öğrencilerin düşünmelerine yardımcı olmakla kaplayıp, davranış kazandırmada, sınıfta disiplin sağlamada, yaşam sürecinde problem çözmede de önemli sonuçlar vermektedir.

Altı Şapka Düşünme Tekniği’nin amacı, ortaya konulan konu hakkında bireyin kendini riske sokmadan düşündüklerini söyleyebilmesini sağlamak, bireyin dikkatini düzenli bir şekilde bir noktadan bir diğerine yönlendirmesine yardımcı olmak, olaylara farklı açıdan (olumlu, yaratıcı vs.) bakmasını sağlamak, olayı her yönüyle gözler önüne sermektir. Teknik; insanların kişiliklerini, benliklerini çöküntüye uğratmadan fikirlerini savunabilmelerine de olanak vermektedir.

İnsanlar renklere karşı farklı tepkiler gösterirler karşılaşılan farklı renkleri aynı anda algılamanın duygu merkezine hipotalamus vasıtasıyla etki ettiği bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Ayrıca seçilen rengin bireyin karakterini, bilinçaltı isteklerini belirttiği ve hayat koşulları hakkında bilgi verdiği de bilinmektedir (Sun, 1994). İnsanlar çoğu zaman özellikle duygularını renklerle ifade etme eğilimindedirler. Ressamın yapmış olduğu resimde kullandığı renkler her insan tarafından farklı çağrışımlarla farklı algılanabilmekte ve anlamlandırmaktadır.

Beyaz Şapka Düşünme Tekniği

Beyaz (renksiz) tarafsızlığın simgesidir. Olgular, rakamlarla ilgilenilir. Elde edilen verilerin objektif sunumu, bilgi ihtiyacını ve eksikliğini kapsayan düşünme tarzıdır. Birey amaca ulaşmak için düşünmeye başladığında öncelikle olayın haritasının çizilmesi, rotanın belirtilmesi gerekmektedir. Olayların haritasının çıkarılması için beyaz şapkanın ortaya koyduğu olgu, rakam ve verilere sahip olunmalıdır.

Beyaz şapka düşünmesi, Browning’ın Analitik düşünmesiyle özdeştir. Analitik düşünmede de olgu, rakam ve somut düşünce esastır. Analitik düşünenler olay analizi yapmada başarılıdırlar. Olayların analizinin yapılması sırasında amaca ulaşmak için mutlak doğrulara ihtiyaç duyulur. Beyaz şapka takan düşünür de bulduklarını tarafsız bir şekilde ortaya koyar ve salt gerçek bilgilere ulaşmak için sorular sorar.

Kırmızı Şapka Düşünme Tekniği

Kırmızı kişilikte birey kendine güvenmektedir. Risk almayı ve kazanmayı sever duyguları anlatımı tepkiseldir. Arzulu iştahlı ve hırslıdır. Altı şapkalı düşünme tekniğinde ise Kırmızı öfke, tutku ve duyguyu çağrıştırır. Kırmızı şapka olaylara akılcı bakmak yerine tepkiler, duygular ve sezgilerle bakmaktadır. Diğer bir değişle kırmızı şapka ile duygular görünür hale gelir. Kırmızı şapka; duyguların ortaya konmasıyla, onların düşüncenin bir parçası haline gelmelerini sağlar. Düşünme sürecinde beyaz şapkada çizilen haritanın yönünü kırmızı şapkanın ortaya koyduğu duygular belirlemektedir. Her kararın arkasında bir değer yargısı ve duygu bulunmaktadır. Kırmızı şapka iki türlü duyguyu kapsar. Bunlar bilinen korku, nefret gibi kuvvetli duygular ve önsezi, sezgi, duyu, beğeni, estetik duygusu gibi gerçekleştirilemeyen duygulardır.

Siyah Şapka Düşünme Tekniği

Mantıksal olumsuzluk, ihtiyat, ikaz ve yargının şapkasıdır. Siyah şapka düşünmesi, daima mantıklıdır ancak duygusal değildir Olaylara her zaman mantıklı olumsuzlukla bakar. Bu şapkanın özelliği herkes tarafından kullanılabilecek doğru yanlış mantığına dayalı gerçekçi veriler sunmasıdır.

Beyaz şapka düşünmesiyle ortaya çıkan veriler, siyah şapka ile sorgulanır. Bu şapkanın diğer bir görevi de ileride ortaya çıkabilecek risklere, tehlikelere, eksiklere ve potansiyel sorunlara dikkat çekmektir. Siyah şapka düşünürü yanlış ve hatalı olan şeyleri gösterir, neyin deneyime ve kanıtlanmış doğrulara uymadığını, neyin neden işleyemeyeceğini gösterir. Bir fikrin bilinenle ne kadar uyum sağlayabildiğini görmek için geçmişte kıyaslayarak veya gelecekte ne gibi olumsuzluklara yol açacağını belirlemek için değerlendirmeler yapar. Bu yönüyle Browning’in yapısal düşünmesine benzeşmektedir.

Sarı Şapka Düşünme Tekniği

Sarı kişilikteki insan iyimserdir, her şeyin bir çaresi vardır, umutsuzluğa gerek yoktur, yeni arayışlar ve umutlar hep vardır. Hayatta olumsuzluklar varsa başka bir konuda bu durum düzeltilebilir. Tekniğe göre Mantıksal olumluluktur. Bir önerinin neden işe yarayacağı ve sunduğu faydalar açısından değerlendirilmesini sağlar. Sarı şapka değerli ve yararlı olan şeyleri araştırır ve bunlara mantıksal destek sağlamaya çalışır. Yapıcı ve üreticidir. Çeşitli alternatiflerle olaylara farklı açılardan olumlu bakılmasını sağlar. Bu şapka düşünmesinden somut teklifler ve öneriler çıkar. Hayallere izin verir. Fırsatçı düşünmedir. Siyah şapkadaki ‘eğer’ araştırmasında, riskler ve tehlikeler söz konusu iken San şapkadaki ‘eğer’ araştırmasında risklerin olumlu karşılığı olan fırsatlar yer alır.

San şapka düşünmesinde amaç; ortaya konulan konuya olası yarar sağlayacak fikirlerin bulunması ve daha sonra bu fikirlere destekleyici gerekçeler sunulmasıdır. Bu destekleme işiyle ileri sürülen fikir güçlendirilmeye çalışılır. Bu fikirlerin yeni olması gerekmez, eski fikirler de etkili şekilde kullanılabilir.

Yeşil Şapka Düşünme Tekniği

Yeşil kişiliğe sahip birey kendine değer verir, doğrularında ısrarcıdır. Dışarıdan bakıldığında bir fikrin, idealin ilkenin kararlılığı görülür. Tekniğe göre; Yaratıcılığın, alternatiflerin ve değişimin şapkasıdır. Yeşil şapka yaratıcı düşünme ile ilgilidir. Bu şapkayı takan kişi bir fikirden yola çıkarak yeni fikirler üretir. Şapkanın temelinde alternatifler aranması vardır. Aynca kışkırtmalar da önemlidir. Düşünme faaliyetlerinde amaç bir yargıya varmak iken Yeşil şapkada esas olan ise harekettir. Burada yargının yerini hareket alır. Hareketten kasıt ortaya atılan fikirleri yeni fikirler için basamak olarak kullanmaktır. Yeşil şapka takan kişi çılgınca fikirler üretme hakkına sahiptir.

Mavi Şapka Düşünme Tekniği

Mavi kişilikteki birey, kendine ve çevresine sahip çıkabilen, birlik bütünlük sağlayabilen, bütünü görebilen bir yapıya sahiptir. Mavi şapka kontrol şapkasıdır. Konunun kendisine değil, konu hakkındaki düşünme faaliyetlerine bakar. Mavi şapka düşünme faaliyetini düzenler, bu faaliyet üzerine düşünce geliştirir, üzerinde düşünülecek konulan tanımlar, odak noktası belirler, sorunları tanımlar, yerine getirilmesi gereken düşünme görevlerini saptar.

Mavi şapka takan kişi kendisine veya başkalarına diğer beş düşünme şapkasından hangisini takmasını ve ne zaman şapkaları değiştirmesi gerektiğini söyler. Düşünme sürecini gözleyerek, kurallara dikkat edilmesini sağlar. Mavi şapkanın en önemli rollerinden biri de konu üzerinde odaklanmanın sağlanmasıdır. Soru sormak düşünmeyi odaklamanın en basit yoludur. Sorulacak sorunun da doğruluğuna, yapısına, odak noktasına uygunluğuna dikkat edilmelidir.

6 Şapkalı Düşünme Tekniğiniz Özellikleri

BEYAZ ŞAPKA	KIRMIZI ŞAPKA	SİYAH ŞAPKA	SARI ŞAPKA	YEŞİL ŞAPKA	MAVİ ŞAPKA
Tarafsız Objektif Rakamlar Saflık Katıksız Olgu ve Soyutluk	Öfke Tutku Duygu Duygusal Bakış Sezgi Önsezi	Karamsar Olumsuz Yargı Kötümser Negatif	Aydınlık Olumlu Pozitif İyimser Umutlu Polyannacı Yapıcı	Bereket Verimli Yaratıcılık Yeni Fikirler Hareket	Serin Kanlı Kontrollü Düzenleyici

Kaynak: